محمد خلیل محمودی کارشناس ارشد باستان شناسی مدیر داخلی مجموعه میراث جهانی بیشاپور معبد در یادداشتی نوشت: آناهیتا، تالار تشریفات، ایوان موزائیک، کاخ منسوب به والرین، ستون های یادبود، آتشکده، خندق، حمام های اسلامی، بنای معروف به مسجد دارالحکومه، قلعه دختر و قلعه پسر از جمله آنهاست.

این شهر از دهه 30 شمسی مورد توجه باستان شناسان و کاوشگران غربی قرار گرفته و نخستین بار پروفسور رومن گیریشمن به همراه ژرژ سال بخش عمده ای از این شهر تاریخی را در قسمت شرق که به ارگ حکومتی معروف است مورد پژوهش و کاوش قرار دادند . مرحوم علی اکبر سرفراز و مرحوم مهریار در سالهای بعد از جمله باستان شناسان مشهور بودند که بخش های دیگری از شهر را بررسی و کاوش کردند.

شهر تاریخی بیشاپور از سمت شمال و شمال شرق توسط حصار طبیعی کوه و از سمت شمال غرب و غرب توسط حصار طبیعی رودخانه پوشیده شده و از دو سمت جنوب و جنوب شرقی و جنوب غربی بوسیله خندق محصور شده است. در دوران حکومت ساسانیان نقش دفاعی بسیار اهمیت داشته و قلعه‌های بسیاری در اطراف شهر های ساسانی ایجاد شده است.

قلعه هایی با سبک معماری ساسانیان که شاخصه های دفاعی و نظامی داشته اند. آثار به جامانده از دو قلعه تاریخی در شهر بیشاپور وجود دارد. بنای معروف به قلعه دختر که در کوه روبروی شهر تاریخی و در شرق و شمال مجموعه و بنای موسوم به قلعه پسردر شمال شهر بیشاپور و در ارتفاعات سمت چپ تنگه معروف چوگان قرار گرفته است.

مجموعه میراث جهانی بیشاپور تیر ماه۱۳۹۷ در اجلاس جهانی یونسکو که در کشور بحرین برگزار شد به همراه دو اثر شاخص ساسانی دیگر از شهرهای سروستان و فیروزآباد، تحت عنوان منظر باستان شناسی ساسانی فارس به شماره ۱۵۶۸ در فهرست آثار جهانی قرار گرفت.

شهر تاریخی بیشاپور دارای عرصه، حریم درجه یک و دو، مصوب وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. این قلعه‌ها همانند بسیاری از آثار به جای مانده از حکومت ساسانیان در شهرهای آن دوران نقش دفاعی و استحفاظی داشته‌اند. قلعه‌ها با استفاده از ویژگی‌های جغرافیایی طبیعی در جهت حفظ امنیت، در ارتفاعات ساخته می‌شده‌اند. با توجه به گستردگی و پهناوربودن حکومت ساسانیان قلعه‌ها در هر ناحیه دارای کاربری خاص بوده‌اند. هرچند به طور عمده قلعه‌ها کاربردهای نظامی، امنیتی و دفاعی داشته‌اند اما در بعضی از نواحی در امور تجاری، اداری، پناهگاه، محلی برای مذاکرات با مقامات محلی و قبایل ،محلی برای تصمیم گیری‌های مهم، محلی برای حفاظت ازحاکمان و اشراف، اقامتگاه‌های سفیران و مهمان‌های رسمی و موارد دیگر مورداستفاده قرار می‌گرفتند.

 قلعه‌ها در زمان ساسانیان از ملزومات شهرسازی محسوب می‌شده است، ساختار و بنیه قلعه‌ها محکم و دارای معماری مقاومی بوده‌اند که برای مقابله با حملات دشمن در امان باشند. مصالح عمده مورد مصرف درساخت قلعه ها سنگ وگچ بوده و با سازه‌های سنگی قوی و دیوارهای ضخیم با برج‌های نظارتی ایجاد و معمولا در نقاط بالا و دسترسی سخت قرار می‌گرفتند. قلعه ها  به دلیل ساختارهای مختلف دارای سیستم‌های آب‌رسانی بوده تا در مواقع لزوم دچار مشکل نباشند. طراحی معماری قلعه‌ها و امکانات برای نیروهای دفاعی این امکان را فراهم می‌کرد که برای مدت طولانی در قلعه مقاومت کنند.انبارها، اتاق‌های اقامتی،آشپزخانه‌ها و دیگر تسهیلات نظامی از آن جمله‌اند.

 قلعه دختر درمجموعه بیشاپور، قلعه‌ای کوهستانی است که از یک سو کاملاً صعب العبور و از طرف دیگر که به سمت شهر تاریخی بیشاپور است مسیری برای دسترسی به قلعه ایجاد شده است. برج‌ها، اتاق‌های کوچک و بزرگ ،راهروها وآوارهای سنگ، آثاری باقیمانده در این قلعه است.

 از ویژگی‌های این قلعه ها، درونگرایی، دارای حداقل بازشو، ارتفاع زیاد باروها، قرارگیری بر روی بلندی‌هاست. در قسمت پشت قلعه دختر که صعب العبور بوده، در قسمت‌هایی که احتمال نفوذ وجود داشته، سازه‌هایی ایجاد شده است که تا به امروز باقی مانده‌اند.

 علت نامگذاری قلعه دختر به جهت غیر قابل دسترس بودن و تسخیرناپذیر بودن آن است. امروزه قلعه دختر بخشی از آثار و بناهایی است که مورد توجه گردشگران بوده و بازدیدکنندگان با گذر از ارتفاع کوهستانی از آثار معماری آن دیدن می‌کنند.

قلعه پسر نیز که در ارتفاعات بالای چهار نقوش برجسته سمت چپ رودخانه شاهپور قرار گرفته، دارای معماری و ساختار همانند معبد آناهیتاست و از سنگ‌های مکعبی شکل بنا شده است. امروزه از آن آثار کمی به جای مانده و دسترسی به آن از قلعه دختر دشوارتر است. هر دو قلعه دختر و قلعه پسر امروزه در عرصه مجموعه میراث جهانی بیشاپور قرار دارد. تاکنون پژوهش، کاوش و بررسی میدانی شاخصی روی قلعه دختر و قلعه پسر توسط محققین و اساتید صورت نگرفته است.

قلعه دختر و قلعه پسر نقش بازدارنده‌ای در حمله و تهاجم دشمنان از شهر محبوب شاهپور اول ساسانی دومین پادشاه حکومت ساسانیان داشته است. ایجاد حصار حفاظتی مرمت و بازسازی آثار به جای مانده از بناهای قلعه و نورپردازی از جمله مواردی است که می‌تواند به حفاظت و جذب گردشگر در این منطقه کمک کند.

انتهای پیام/